Εποχή του λίθου στην Ελλάδα

Η εποχή του λίθου χωρίζεται σε τρεις περιόδους, ανάλογα με την εξέλιξη των λίθινων εργαλείων που έρχονται στο φως από τις αρχαιολογικές ανασκαφές. Για την Ελλάδα ειδικά, η χρονολόγηση αυτών των περιόδων, με βάση τις
λιγοστές οπωσδήποτε ραδιοχρονολογήσεις δειγμάτων από θέσεις αυτής της περιόδου, είναι συμβατικά:

• παλαιολιθική περίοδος: από περίπου 40000 π.Χ. – περίπου 10000 π.Χ.
• μεσολιθική περίοδος: από περίπου 10000 π.Χ. – περίπου 6500 π.Χ.
• νεολιθική περίοδος: από περίπου 6500 π.Χ. – περίπου 3000 π.Χ.

Οι διαφωνίες των επιστημόνων ως προς την χρονολόγηση του αρχαιότερου ανθρωπολογικού ευρήματος του ελληνικού χώρου, μέχρι στιγμής, του ανθρώπινου κρανίου και τμημάτων σκελετού από το σπήλαιο των Πετραλώνων Χαλκιδικής, επιβάλλουν τον αναγκαστικό παραγκωνισμό του από οποιαδήποτε αξιολόγηση σαν αμφιλεγόμενο.

Οι αρχαιότερες αρχαιολογικές μαρτυρίες ανάγουν την πρώτη κατοίκηση στον ελληνικό γεωγραφικό χώρο στην παλαιολιθική περίοδο, που σύμφωνα με τις λίγες ραδιοχρονολογήσεις που υπάρχουν σήμερα, ξεκινά συμβατικά περίπου το 40000 π.Χ. Τα ευρήματα για αυτή την περίοδο είναι περιορισμένα, συνήθως επιφανειακά, μια και η έρευνά της βρίσκεται στα πρώτα βήματα, με αποτέλεσμα να μην είναι σχεδόν τίποτα γνωστό για τον παλαιολιθικό πληθυσμό της χώρας.

Το 10000 π.Χ. ξεκινά συμβατικά για τον ελληνικό χώρο η ελάχιστα ερευνημένη και μελετημένη επιπαλαιολιθική ή μεσολιθική περίοδος. Πολύ νωρίς, ήδη από την 11η χιλιετηρίδα π.Χ., τεκμηριώνεται από τα ευρήματα από το σπήλαιο Φράγχθι της Αργολίδας η στροφή του πληθυσμού προς το Αιγαίο για ψάρεμα και εισαγωγή οψιανού από την Μήλο, επιβεβαιώνοντας τους στενούς δεσμούς του με τη θάλασσα από πολύ πρώιμο στάδιο.

Μέχρι την έναρξη της νεολιθικής περιόδου (με τα έως τώρα γνωστά δεδομένα περίπου στα μέσα της 8ης χιλιετίας π.Χ.), η κατοίκηση στις διάφορες θέσεις που έχουν εντοπιστεί είναι σταθερή αλλά εποχιακή και δεν μπορούμε να μιλάμε για μόνιμους οικισμούς. Αν και η κατοίκηση σε μερικές από τις θέσεις αυτές έχει τεκμηριωθεί ότι συνεχίζεται και κατά την νεολιθική περίοδο, το τοπίο αλλάζει τώρα δραστικά και ιδρύονται σε όλη την Ελλάδα πολυάριθμοι μεγαλύτεροι ή μικρότεροι νέοι οικισμοί.

Κατά την νεολιθική περίοδο αναπτύσσεται στην Ελλάδα σημαντικός πολιτισμός, που δείχνει μια συνεχή εξέλιξη αλλά και τοπικό χαρακτήρα και μπορούμε να διακρίνουμε αυτόνομους πολιτισμούς κατά γεωγραφική περιφέρεια (Θεσσαλία, Ήπειρος, Μακεδονία, Κρήτη κλπ.), και κατά οικισμό (Σέσκλο, Διμήνι, Ραχμάνι, Λάρισα κλπ.).

Από τα αρχαιολογικά ευρήματα σκιαγραφείται ένας πολιτισμός που με τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στους οικισμούς εξαπλώνεται σε όλο τον Ελληνικό χώρο και που αποκτά ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά που τον διαχωρίζουν από σύγχρονους βορειότερους και ανατολικότερους πολιτισμούς, αν όχι από την αρχή τουλάχιστον προς το τέλος της περιόδου.

Το τέλος της νεολιθικής εποχής στην Ελλάδα σημαδεύεται από την εμφάνιση των μετάλλων και της μεταλλουργίας. Δεν πρόκειται για διαδεδομένη χρήση του μετάλλου (αυτό θα συμβεί την επόμενη μεγάλη περίοδο, την εποχή του χαλκού) αλλά για τις πρώτες προσπάθειες παραγωγής και χρήσης χάλκινων αντικειμένων. Για τον λόγο αυτό πολλοί μελετητές αποσπούν το τελευταίο κομμάτι της νεολιθικής στην Ελλάδα και το αντιμετωπίζουν ιδιαίτερα, σαν Χαλκολιθική περίοδο του Ελληνικού χώρου.